تاریخچه ای از هنر مینا

هزاران سال پیش انسان های غار نشین در فلات ایران بر اثر تغییراتی آب و هوایی و کمبود آذوقه و نیز یافتن سرزمین های وسیع تر جهت سکونت خویش، به چمن زارها و دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند. در آن زمان مردم به ساخت اشیاء گلی و تزیینی علاقه مند بوده و آن ها را در آتش می ‌پختند ولی در برخی از اوقات مشاهده می‌نمودند که برخی از سفالینه ها در اثر ضربه نمی‌شکند و از ظروفی که در آتش می‌نهند ماده‌ای قرمز رنگ خارج می‌شود که پس از سرد شدن سخت می‌گردد. چیزی که بعدها نام آن را مس گذاردند و به عنوان یک ماده سخت ودر عین حال انعطاف پذیردر ساخت جنگ افزارها و ظروف و اشیاء تزیینی به کار بردند. دشت نشین های متقدم در حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح با آن که هنوز طریقه ذوب مس را نمی دانستند ولی از گداخته های برجای مانده آن در کوره های سفال پزی استفاده کردند. این تاریخ با  کشف آویزه ای مسی متعلق به۸۷۰۰  سال (ق.م) که در شمال عراق کنونی به دست آمده اثبات می گردد. در هزاره پنجم (ق.م) نیز با آن‌ که سنگ هنوز در آماده سازی آلات و ادوات مختلف کاربرد داشت ولی ذوب مس نیز متداول شد و این فلز ذی قیمت بیش از پیش و درساخت چاقوها و دشنه‌های جنگی با تیغه مسین به شیوه ریخته‌گری به کار رفت. مصریان هم با افزودن مقداری قلع به فلز مس (مفرغ) قالب گیری آن را آسان تر کردند در همان زمان نقاشی روی مس نیز رواج یافت هنری که مردم  بدوی از زمان غار نشینی اجداد خود آموخته بودند و آمیزه ای از رنگ های مختلف از جمله آبی لاجورد و قرمز رس را بر روی فلز با آتش تثبیت می نمودند.بر اساس کاوش های انجام شده درمناطق مختلف از جمله در تپه ی سیلک کاشان تعدادی آئینه ی مسی به دست آمده که برای آرایش زنان مورد استفاده بوده است هم چنین مصنوعات مسی و برنزی که از شهرهای سومری یافت گردیده تاریخ آن ها را به هزاره سوم پیش از میلاد باز می گرداند. مس در چین باستان نیز قدمتی ۲۰۰۰ ساله دارد و در اروپا هم کشف آثار مختلف پیشینه‌ی مس گری را بسیار طولانی معرفی می نماید. از دوران هخامنشیان یک بازوبند  میناکاری شده از طلا به دست آمده که در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می شود و از عصر اشکانی و ساسانی هم بشقاب هایی در ارمنستان یافت گردیده که در موزه هنرهای اسلامی برلین آلمان و متروپولیتن نیویورک قابل مشاهده اند، اما پس از اسلام و بعد از افول مینا سازی در قرون اولیه بار دیگر این هنر درعهد سلجوقی رونق یافت و ظروف برنجی و مسی علاوه بر مرسومیت در ایران به ممالک هم جوار نیز صادر شد. از نمونه‌های این دوره یک سینی میناکاری بر روی نقره اثر استاد "حسن الکاشانی" است که متعلق به آلب ارسلان حاکم  این سلسله می باشد و در موزه صنایع ظریفه بوستون قرار دارد. درقرن هفتم و در زمان ایلخانان مغول‌ نیزسبک نوین میناکاری یعنی کاربرد اشکال و صور مربوط به لباس و ظاهر درباریان به جای نگاره‌های قبلی متداول شد و تیموریان ترصیع فلز به همین شیوه را ادامه دادند . اما صفویان بار دیگر نقوش این هنر اصیل را دگرگون کرده و با نگاره های مینیاتور ، خطوط  اسلیمی و تصاویری از مجلس‌ بزم ، شکار و اسب‌ سواری و با رنگ غالب قرمز ظروف نقره ای این عصررا مزین ساختند در دوره قاجار اساتید پرورش یافته ای نظیر آقا باقر نقاش و پسرش علی آقا و محمد باقر، میرزا بابا و میرزا احمد  از برجسته ترین هنرمندانی به شمار می رفتند که مینا کاری را «در اشیایی مانند سرقلیان و کوزه قلیان کمربند ، انفیه دان ، گلاب پاش ، گوش واره ، اشک دان و .... به کار بردند. در عصر حاضرمدتی این هنر به فراموشی سپرده شد ولی حضور هنرمند مشهور مرحوم شکرالله صنیع زاده که درمکتبش استادان بنامی پا به عرصه وجود گذاشتند بار دیگر این هنر را به روزهای اوج رسانید  تا اکنون بسیاری از علاقه مندان خوش ‌ذوق بر روی مس و طلا و به سبک قاجار مینا کاری ‌نماید.

منابع این نوشتار محفوظ است.